تشخیص و درمان وبا

به گزارش روابط عمومی پایگاه اطلاع رسانی علوم آزمایشگاهی ایران، بیماری وبا یک بیماری باکتریایی است که معمولا از طریق آب آلوده انتشار می یابد. وبا موجب اسهال شدید و دهیدراتاسیون می شود. در صورت عدم درمان وبا، این بیماری می تواند در طول چند ساعت حتی در افراد سالم کشنده باشد.
تصفیه مدرن آب و فاضلاب تا حد زیادی عامل بیماری وبا را در کشورهای صنعتی از بین برده است. آخرین شیوع جدی بیماری وبا در آمریکا در سال 1911 اتفاق افتاد. اما وبا همچنان در آفریقا، جنوب آسیا و دیده می شود.
وَبا، مرگامرگی یک عفونت در روده باریک است که از طریق آب توسط باکتری ویبریو کلرا ایجاد می شود. این باکتری با نوشیدن آب آلوده یا خوردن ماهی نپخته یا خوردن صدف ها وارد بدن می شود.
مهم ترین راه انتقال وبا، سبزی های آلوده است. سبزی هایی که در هنگام کاشته شدن با کود انسانی تغذیه می شوند دارای بیشترین آلودگی هستند. وبا در طول تاریخ هفت بار همه گیری جهانی گسترده داشته است. امروزه وبا بیشتر در کشورهای جهان سوم به علت وضعیت ناسالم و آلودگی برخی آب های آشامیدنی دیده می شود. این باکتری در میوه ها، سبزیجات خام، آب های ساکن (راکد)، محصولات دریایی و غذاهای آلوده وجود دارد. در دورهٔ این بیماری از مصرف لبنیات غیر پاستوریزه باید خودداری کرد.
به گفته سازمان بهداشت جهانی سالیانه حدود چهار میلیون نفر به این بیماری مبتلا می شوند که تقریباً ۱۴۳ هزار نفر جان خود را از دست می دهند که بسیاری از مبتلایان علائم خفیفی داشته که اگر درمان نشود، می تواند در عرض چند ساعت جان مبتلا را بگیرد.
& علائم وبا
بیشتر افراد با قرار گرفتن در معرض باکتری وبا (ویبریو کلرا) بیمار نمی شوند و هرگز متوجه آلوده شدن خود نمی گردند. با این حال این افراد بین هفت تا چهارده روز باکتری وبا را در مدفوع خود پراکنده می کنند و بدین ترتیب هنوز می توانند دیگران را از طریق آلوده کردن آب، آلوده نمایند. بیشتر بیمارانی که علائم وبا را ظاهر می کنند علائمی همچون اسهال خفیف تا متوسط دارند که متمایز ساختن آن از اسهال ناشی از سایر عوامل دشوار است.
از هر 10 نفر بیمار مبتلا به وبا، یک نفر ممکن است نشانه ها و علائم شدید وبا را معمولا در چند روز بعد از عفونت ظاهر نماید.
علائم وبا عبارتند از:
•& & & اسهال: اسهال ناشی از وبا به طور ناگهانی ظاهر می شود و به سرعت موجب از دست رفتن مایعات در حجم زیادی –یک لیتر در ساعت- می شود. اسهال ناشی از وبا اغلب ظاهر کم رنگ و شیر مانند دارد که به آبی که در آن برنج شسته می شود، شباهت دارد.
•& & & تهوع و استفراغ: این حالت معمولا در مراحل اولیه بیماری وبا اتفاق می افتد و ستفراغ ممکن است چند ساعت به طول انجامد.
•& & & دهیدراتاسیون: دهیدراتاسیون ممکن است در طول چند ساعت بعد از شروع علائم وبا بروز کند. بسته به این که بدن چه مقدار مایعات از دست می دهد، دهیدراتاسیون ناشی از وبا ممکن است خفیف تا شدید باشد. از دست دادن 10 درصد یا بیشتر از وزن بدن نشان دهنده دهیدراتاسیون شدید است.
نشانه ها و علائم دهیدراتاسیون ناشی از بیماری وبا شامل بی قراری، بی حالی، خشکی دهان، تشنگی زیاد، خشکی و چروکیدگی پوست که با فشار دادن آن به آرامی به حالت اول برمی گردد، دفع ادرار کم یا نبود دفع ادرار، فشار خون پایین و ضربان قلب نا منظم هستند.
دهیدراتاسیون در بیماری وبا موجب از دست رفتن سریع مواد معدنی خون (الکترولیت ها) که تعادل مایعات بدن را حفظ می کنند، می شود. این حالت عدم تعادل الکترولیت نامیده می شود.
علت وبا
باکتری به نام ویبریو کلرا موجب بروز عفونت وبا می شود. در هر حال، اثرات کشنده ناشی از بیماری وبا در اثر سم قوی به نام& & CTX& که باکتری در روده کوچک تولید می کند، ایجاد می شوند. این سم به دیواره روده کوچک متصل شده و با جریان طبیعی سدیم و کلر مقابله می کند. این حالت موجب دفع مقدار زیادی مایعات از بدن شده و اسهال و دفع سریع مایعات و نمک ها را به دنبال دارد.
آب آلوده مهم ترین منبع عفونت وبا محسوب می شود در حالی که صدف خام، میوه ها و سبزیجات پخته نشده و سایر خوراکی ها نیز می توانند عامل انتقال بیماری وبا باشند.
باکتری عامل وبا دو چرخه زندگی متمایز دارد یک چرخه در محیط و دیگری در بدن انسان.
فاکتورهای خطر وبا
هر فردی به غیر از نوزادانی که ایمنی لازم را از مادرانی که در گذشته به وبا مبتلا شده اند دریافت کرده اند، ممکن است به بیماری وبا دچار شوند. برخی فاکتورها احتمال ابتلا به بیماری وبا را در شما بیشتر کرده و یا موجب بروز نشانه ها و علائم شدید تر می گردند. فاکتورهای خطر وبا عبارتند از:
•& & & وضعیت بهداشتی ضعیف: بیماری وبا در نواحی و موقعیت هایی که داشتن شرایط بهداشتی دشوار است، شیوع بیشتری خواهد داشت. این شرایط اغلب در اردوگاه های پناهندگان، کشورهای فقیر و مناطق ویران شده توسط قحطی، جنگ و یا بلایای طبیعی دیده می شود.
•& & & کاهش و یا عدم وجود اسید معده (هیپوکلوهیدریا یا آکلوهیدریا): باکتری وبا در محیط اسیدی زنده نمی ماند و اسید معده معمول اغلب به عنوان اولین خط دفاعی علیه عفونت وبا است. اما افرادی که سطح اسید معده در آن ها پایین است مانند کودکان، افراد مسن و افرادی که داروی ضد اسید، مهار کننده های پمپ پروتونی و یا بلاک کننده های گیرنده هیستامینی مصرف می کنند، ای سد دفاعی را ندارند و در نتیجه در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری وبا قرار دارند.
•& & & بیماری در اعضای خانه: در صورتی که یکی از اعضای خانواده به بیماری وبا دچار شود، احتمال بروز بیماری در سایر اعضا به طور چشمگیری افزایش می یابد.
•& & & گروه خونی O: احتمال ابتلا به وبا در افرادی با گروه خونی O به دلایل نامشخصی دوبرابر بیشتر از افرادی با سایر گروه های خونی است.
•& & & صدف خام یا خوب پخته نشده: در حالی که شیوع وبا در مقیاس وسی در کشورهای صنعتی رخ نمی دهد، خوردن صدف های به دست آمده از آب هایی که مل زندگی باکتری ها هستند، به طور چشمگیری ابتلا به وبا را افزایش می دهد.
تشخیص وبا
تشخیص نشانه ها و علائم وبا شدید در مناطقی که شیوع بالا است کمتر با اشتباه رو به رو می شود. تنها راه تشخیص وبا به طور قطعی شناسایی باکتری های موجود در نمونه مدفوع فرد است.
تست های سنجش وبا که نتایج آن ها به سرعت مشخص می شوند اکنون در دسترس هستند که به مسئولین این امکان را می دهند که سریعا منطقه ای را که تشخیص وبا در آن تایید شده است، تحت کنترل داشته باشند. تشخیص سریع تر بیماری وبا میزان مرگ و میز ناشی از آن را در آغاز شیوع بیماری کاهش می دهد و موجب شکل گیری سریع تر اقدامات لازم برای کنترل شیوع وبا می گردد.
درمان وبا
درمان وبا باید بسیار سریع انجام گیرد؛ زیرا وبا ظرف چند ساعت می تواند موجب مرگ شود. از جمله راه های درمان وبا شامل:
•& & & تامین مایعات مورد نیاز: هدف از این راه درمان وبا، جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته با استفاده از یک محلول آبرسانی، او آر اس است. محلول او آر اس به صورت پودر است که باید با آب جوشیده یا بسته بندی شده مخلوط گردد. بدون تامین مایعات مورد نیاز، تقریبا نیمی از افراد مبتلا به وبا جان خود را از دست می دهند. با درمان وبا، میزان مرگ و میر ناشی از آن به زیر یک درصد کاهش می یابد.
•& & & محلول های درون رگی: زمانی که وبا شیوع می یابد، بیشتر افراد با مصرف محلول های او آر اس بهبود می یابند اما در مواردی که دهیدراتاسیون شدید است، بیماران به دریافت مایعات درون رگی نیز نیاز دارند.
•& & & آنتی بیوتیک ها: در حالیکه آنتی بیوتیک جزء ضروری از درمان وبا نیستند، برخی از آن ها مقدار و مدت زمان اسهال ناشی از وبا را در افرادی که به شدت بیمار شده اند، کاهش می دهند.
•& & & مکمل زینک تحقیقات نشان می دهند که زینک (روی) می تواند میزان و مدت زمان اسهال در کودکان مبتلا به بیماری وبا را کاهش دهد.
پیشگیری از وبا
•& & & اگر شما قصد سفر به نواحی را دارید که بیماری وبا در آن ها شایع است، در صورت در نظر داشتن هشدارهای زیر خطر ابتلا به بیماری کاهش می یابد:
•& & & شستن مرتب دست ها با آب و صابون: شستشوی دست ها خصوصا بعد از دستشویی و قبل از غذا خوردن بسیار اهمیت دارد. دست های مرطوب و کف دار خود را قبل از آبکشی 15 ثانیه به یکدیگر بمالید. در صورتی که آب و صابون در دسترس نیست، از یک استریل کننده الکلی استفاده کنید.
•& & & نوشیدن آب سالم: در طول این سفر برای پیشگیری از ابتلا به بیماری وبا، بهتر است از آب داخل بطری و یا آب جوشیده یا ضد عفونی شده استفاده کنید. برای مسواک زدن نیز از آب داخل بطری استفاده کنید. نوشیدنی های گرم و همچنین نوشیدنی ها کنسرو شده یا بسته بندی شده اغلب سالم تر هستند. از افزودن یخ به نوشیدنی خود بپرهیزید مگر این که از سالم بودن آب آن اطمینان داشته باشید.
•& & & خوردن غذاهای کامل پخته شده و گرم: از دستفروش ها غذا نخرید مگر این که از طبخ کامل و گرم بودن آن اطمینان داشته باشید.
•& & & پرهیز از خوردن سوشی: علاوه بر سوشی از خوردن ماهی ها و به طور کلی غذاهای دریایی خام و یا خوب پخته نشده خودداری نمایید و بدین ترتیب احتمال ابتلا به وبا را کاهش دهید.
•& & & مصرف میوه ها و سبزیجاتی که پوست آن ها گرفته می شود: از جمله این میوه ها موز، پرتقال و آووکادو هستند. برای پیشگیری از وبا از خوردن سالاد ها و میوه هایی که نمی توان پوست آن را جدا کرد مانند انگور و توت بپرهیزید.
•& & & احتیاط در مصرف فرآورده های لبنی: فرآورده های لبنی مانند بستنی و همچنین شیر پاستوریزه نشده ممکن است آلوده به باکتری وبا باشند. در مصرف آن ها احتیاط کنید.
واکسن وبا
در حال حاضر در آمریکا، واکسن وبا برای بزرگسالانی که قصد سفر به مناطقی که شیوع وبا در آن ها بالا است را دارند، وجود دارد. سازمان غذا و دارو اخیرا واکسن واکسکورا را برای پیشگیری از بیماری وبا تایید کرده است. واکسن وبا یک مایع تک دوز خوراکی است که حداقل 10 روز قبل از سفر باید دریافت شود.
بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت، از ابتدای سال جاری تا دهم مردادماه، ۶۰ مورد ابتلا به وبا در کشور گزارش شده است و تشدید نظام مراقبت وبا همچنان در دستور کار تیم های سلامت در کلیه دانشگاه های علوم پزشکی کشور قرار دارد.