از سم تا دارو

Nerium oleander L که معمولاً به عنوان خرزهره شناخته می شود، درختچه ای سمی و همچنین یک گیاه دارویی است. تمام قسمت های خرزهره سرشار از گلیکوزیدهای قلبی است که سدیم +/K+-ATPase را مهار می کند و اثر اینوتروپیک را بر روی قلب ها ایجاد می کند. چندین گزارش پیش بالینی و بالینی حاکی از سمیت حاد ناشی از مصرف عمدی، تصادفی و خودکشی خرزهره است.خرزهره در بین خطرناکترین گیاهان جهان قرار دارد و هر قسمت از این گیاه مملو از سموم است. دو مورد از کشنده ترین مواد شیمیایی جهان که اولاندرین و نرین هستند توسط این گیاه آزاد می شوند. سم این گیاه به قدری مضر است که حتی مصرف عسلی که از شهد این گیاه به دست آمده نیز می تواند فرد را مسوم کند. گاهی از گیاه برای مقاصد تزئینی نیز استفاده می شود و عطر آن نیز بسیار جذاب است. یکی از گیاهان سمی می باشد که گستردگی زیادی در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان دارد. در ایران این گیاه در بیشتر نقاط کشور یافت می شود. به دلیل سرعت رشد زیاد گیاه خرزهره و نیاز به هرس مکرر همواره خطر استفاده از برگهای هرس شده وجود دارد. تمام قسمتهای خرزهره برای دام و انسان سمی بوده اما ذکر شده است که دانه آن از سایر قسمتهای گیاه سمی تر است. رایجترین علت مسمومیت قرار گرفتن برگهای سبز و شاخه های جوان هرس شده در اختیار دامها است. همچنین برگهای خشک باقیمانده در زیر درخت به تنهایی و یا مخلوط با علوفه می توانند موجب مسمومیت گردند. مهمترین تظاهرات مسمومیت با خرزهره تولید آریتمی یا دیسریتمی های مختلف قلبی است که به سبب گلیکوزیدهای قلبی موجود در آن می باشد. این سموم با اثر مستقیم و غیر مستقیم (از طریق عصب واگ) خود بر قلب می توانند سبب اختلال در سیستم هدایتی قلب گردند.اما نکته اینجاست خرزهره برای درمان بیماری های مختلف در شیوه های پزشکی سنتی در سراسر جهان استفاده می شود و چندین مطالعه پیش بالینی مبتنی بر شواهد، فواید سلامت متابولیک و ایمنی عصاره های خرزهره غنی از پلی فنل را نشان دادند. گفته می شود این سم ناشی از گیاه خرزهره اثرات دارویی هم دارد.

محققان به تازگی با پرداختن به نقش احتمالی میکروفلور روده در سمیت افتراقی خرزهره، به این معمای دارویی سمی خرزهره پرداخته اند. علاوه بر این، گزارش جامعی از استفاده قومی دارویی، فواید سلامت متابولیک و ایمونولوژیک ثبت شده است که استدلال های متضاد خواص دارویی سمی خرزهره را تکمیل می کند.در حال ظهور متابولیسم میکروبی روده گلیکوزیدهای قلبی مشابه ساختاری و اثرات متمایز بر سلامت انسان و بیماری ها بر اساس جمعیت میکروبی روده، تنوع و عملکردهای متابولیکی، پیامدهای احتمالی برهمکنش های متقابل خرزهره و میکروبیوتا در فارماکو سم شناسی نیازمند بررسی دقیق است. مطالعات پیش بالینی که بر روی سمیت شخصی سازی شده بر اساس مشخصات میکروبی روده متمرکز است، احتمالاً به اثرات دارویی-سمی بالینی خرزهره پاسخ می دهد.